Zolang mogelijk zelf en eenvoudig je lievelingseten kunnen bereiden kan het thuisgevoel en het zelfvertrouwen van een persoon met dementie een enorme boost geven.
In een vorige nieuwsbrief van het ECDT hebben we Sonja Bouten geïnterviewd, ambassadrice van de ziekte “jong dementie” en onder andere ook bekend als deelneemster aan de kooksessies van het tv-programma “Restaurant Misverstand”. Tijdens deze uitzendingen, georganiseerd door Alzheimer Nederland, worden mensen met dementie gevolgd die samen als vrijwilligers een restaurant runnen. Tijdens ons eerste gesprek gaf Sonja al aan dat haar grootste uitdaging ligt in het beheren en plannen van activiteiten binnen vastgestelde tijdspanne. De coördinatie van de volgorde en duur van de handelingen om iets gedaan te krijgen is moeilijk en juist zo belangrijk tijdens het kookproces.
Begeleid koken voor mensen met dementie
Kort na de verschijning van die nieuwsbrief met het interview van Sonja werd ik benaderd door een voortvarende studente Yvon Ruitenburg, industrieel ontwerpster, bezig met het afronden van haar master “Design for Interaction” aan de Technische Universiteit Delft. Haar interesse voor de ziekte Dementie en vooral ook de liefde voor haar vriend Mark brachten Yvon naar het zuiden van ons land, meer specifiek naar de Technische Universiteit Eindhoven. Rens Brankaert, onze specialist op het gebied van ontwerpen voor mensen met dementie, herkende meteen de noodzaak en impact van haar praktische onderzoek. Samen met Gert Pasman van de TU Delft vervulden zij de rol als begeleiders tijdens haar afstuderen “koken met dementie”. De link met de wensen uit het interview van Sonja Bouten is snel gelegd en zo reden Yvon en ik meerdere malen naar Thorn waarbij we brainstormsessies combineerden met observaties tijdens het kookproces in de warme keuken van Sonja. Tijdens de praktische voorbereidingen en de kooksessies zelf werden we gigantisch geholpen door lieve vriendin van Sonja, Wilhelmien Knapen.
“Een laptop gebruiken tijdens het koken is onhandig en het beeldscherm wordt er vooral erg vies van!”
Het recept als een bordspel
Yvon wil met haar project de mensen met dementie en hun omgeving graag helpen om zo lang mogelijk aangenaam thuis te kunnen blijven wonen. Uit eerder onderzoek van Yvon en uit de persoonlijke ervaringen van Sonja blijkt dat een laptop in de keuken geen goed idee is omdat deze moeilijk te hanteren is. Daarnaast raakt het schermpje vol vette vingers en vegen, hetgeen de zichtbaarheid niet ten goede komt. Na een iteratief ontwerpproces met veel gebruikerstests bij mensen thuis en bij sociale ontmoetingscentra hebben we gekozen voor een praktisch staand (i.v.m. ruimtegebrek op het werkblad) landkaartmodel zoals in een bordspel, gedetailleerd tot in elke uitvoeringsstap. Net als in een bordspel gebruiken we een (magnetisch) pionnetje om aan te geven welke stap in het kookproces aan de beurt is. Ook wordt een magnetische kookwekker op het recept zelf geplaatst, zodat altijd duidelijk is waar de wekker voor gezet is. Icoontjes, begeleid met weinig tekst, blijken duidelijker te zijn dan foto’s. Foto’s zijn tijdrovend voor de schrijver van het recept, en kunnen onrust geven en een onrealistisch eindresultaat presenteren aan de kok.
Mensen met dementie en hun mantelzorger geven er de voorkeur aan om zelf te blijven koken zoals ze gewend zijn, in hun eigen keuken en met hun eigen favoriete recepten. Gewoon die heerlijke koekjes van oma bakken of die speciale ovenschotel “knoflookchampions met brie en spekjes” maken, het favoriete gerecht van Sonja zelf. Yvon heeft dus niet alleen onderzoek gedaan naar hoe het recept gepresenteerd wordt, maar ook hoe het gemaakt kan worden door de familie en vrienden van een persoon met dementie. Met behulp van de app van Yvon op de computer kunnen mensen zelf een dementie-vriendelijk recept maken. Ze hoeven alleen zelf de stappen in te typen, de app zet het in een mooie layout en voegt de icoontjes automatisch toe. Vervolgens kunnen de gebruikers het recept eenvoudig zelf uitdraaien.
Zolang mogelijk zelf en eenvoudig je lievelingseten te kunnen bereiden kan het thuisgevoel en het zelfvertrouwen van een persoon met dementie een enorme boost geven. Samen koken in je vertrouwde keuken, omringd door eigen potten en pannen, met een beetje ondersteuning van het gevisualiseerde recept als bordspel ;“een beetje van jezelf en een beetje van de app van Yvon!”
Yvon Ruitenburg rondt haar master af in maart en heeft een promotieplaats aangeboden gekregen bij Minha Lee van Industrial Design op onze universiteit. Het project “begeleid koken voor mensen met dementie” van Yvon zal een vervolg krijgen via onderzoek door de “studentchallenge” en het “studentteam” beiden gefaciliteerd door ons Expertise Centrum Dementie & Technologie.
Yvon Ruitenburg en Ans Tummers-Heemels
