Het nieuwe jaar staat weer voor de deur, tijd voor reflectie. In Het jaar van blikken bestuurders en experts uit verschillende zorgbranches terug op 2022. Wijnand IJsselsteijn, hoogleraar en directeur van het Expertise Centrum Dementie & Technologie, bijt het spits af. Hij vertelt over nieuw onderzoek naar persoonsgerichte dementiezorg middels kunstmatige intelligentie. ‘Warme technologie heeft in 2022 een groeispurt gemaakt.’
Wijnand IJsselsteijn is hoogleraar Cognition and Affect in Human-Technology Interaction aan de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) en mededirecteur van het Expertise Centrum Dementie & Technologie (ECDT), samen met collega Rens Brankaert. Sinds maart 2022 is hij projectleider bij het zesjarige onderzoeksproject Quality of Life by use of Enabling AI in Dementia (QoLEAD). Binnen dit consortium werken diverse partijen, waaronder tanteLouise, UMCG, CZ, VGZ, TNO, diverse universiteiten en hogescholen en Vilans samen aan persoonsgerichte zorg voor mensen met dementie. Daarbij wordt intensief samengewerkt met Alzheimer Nederland, Expertise Centrum Dementie & Technologie en EAISI, het AI-instituut van de TU Eindhoven.
Hoe kijkt u terug op 2022?
‘Als Expertise Centrum Dementie & Technologie hebben we een mooi jaar achter de rug. Veel projectvoorstellen zijn gehonoreerd. Ook de eerste internationale conferentie Dementie, Design en AI was een hoogtepunt. Tijdens deze conferentie werden de AI-, zorg- en designwereld samengebracht. Ook werden de winnaars van de eerste Warm Technology Challenge bekendgemaakt; een wedstrijd waarin TU/e-studenten hun concept of product pitchen dat de levenskwaliteit van mensen met dementie vergroot. Het was een succes dat we de komende jaren willen uitbreiden naar de rest van Nederland, Europa en uiteindelijk de wereld. Verder heeft warme technologie dit jaar in zowel de onderzoeks- als zorgwereld een groeispurt gemaakt. De visie zit steeds meer in de harten en hoofden van collega’s en zorgbestuurders. 2022 is voor ons dan ook het jaar van de warme technologie.’
Welke meerwaarde biedt artificial intelligence voor mensen met dementie?
‘Kunstmatige intelligentie kan de kwaliteit van leven verbeteren en zelfstandigheid bevorderen. Het mooie aan AI is dat het een lerende technologie is die specifieke ondersteuning kan bieden op allerlei terreinen van iemands leven, bijvoorbeeld bij het objectiveren van slaap- waakritmes, ondersteuning bij dagelijkse activiteiten of het stimuleren van sociale contacten. Daarnaast kan warme technologie op basis van AI bijdragen aan efficiëntere zorg en het ontlasten van medewerkers, waardoor zij meer tijd voor andere taken hebben. Toch sluiten veel technologische tools nog niet goed aan bij de individuele behoeften en staat AI voor mensen met dementie nog in de kinderschoenen. Bovendien zien we bij zorgmedewerkers en mensen met dementie nog koudwatervrees. Men vindt het te complex of vreest dat het warme menselijke handen vervangt.’
Daarom is het concept van warme technologie geïntroduceerd. Wat houdt dat in?
‘Met warme technologie gaan we uit van de behoeftes van mensen met dementie, hun mantelzorger en zorgmedewerkers. We bouwen voort op de mogelijkheden die mensen hebben en proberen stigmatiserende oplossingen zoveel mogelijk te vermijden. Dus geen tech-push, maar denken vanuit de mens en die een duidelijke stem geven. No decision about me without me.’
Namens het NWO-programma Leven met Dementie heeft het onderzoeksproject van TU Eindhoven 3 miljoen euro toegekend gekregen. Wat zijn jullie plannen om persoonsgerichte dementie middels AI te boosten?
‘Binnen het onderzoek gaan we, samen met onze partners, producten en services onderzoeken en ontwikkelen, waar algoritmes en data aan ten grondslag liggen, om zo tot passende zorgoplossingen voor mensen met dementie te komen. Denk aan hulpmiddelen die ondersteunen bij geheugenklachten, een zinvolle dagactiviteit ondersteunen, of voorkomen dat iemand verdwaalt. Persoonsgerichte, warme technologie staat daarin centraal. Daarnaast gaan we aan de slag met het verkleinen van de implementatiekloof. Van de goede technologische innovaties haalt de overgrote meerderheid het niet in de praktijk. Daarom gaan we binnen het consortium met implementatiestrategieën aan de slag. Ten derde willen we met warme technologie een brug slaan tussen het zorgveld en kunstmatige intelligentie. Technologie wordt nog te vaak over de schutting van de zorg gegooid. In ons onderzoek gaan we de schutting weghalen en bouwen aan interdisciplinaire samenwerking. Dat betekent bijvoorbeeld dat AI-experts stage lopen in de zorg en zorgmedewerkers bij ons op het lab komen kijken wat er allemaal mogelijk is.’
Co-design is key binnen jullie onderzoekstraject. Hoe werken jullie met belangrijke stakeholders samen?
‘We ontwerpen niet voor, maar met de gebruiker. Daarom brengen we de wereld van de zorg en AI samen. Dat betekent dat we regelmatig met mensen met dementie, mantelzorgers en zorgprofessionals om tafel gaan en naar hun behoeften luisteren, hen prototypes laten testen en samen evalueren. Zo’n gezamenlijk proces leidt tot andere oplossingen en perspectieven. Zo kunnen we beter rekening houden met wat op de werkvloer wel en niet werkt en beter aansluiten op de behoeften van mensen met dementie.
Binnen het consortium en ons Expertise Centrum Dementie & Technologie, werken we verder met veel partijen samen, waaronder zorgaanbieders, verzekeraars en het onderwijs. Zij leveren een belangrijke bijdrage aan de behoefteformulering: wat is er nodig en wat zijn de knelpunten? Ook bieden de deelnemende zorgaanbieders een proeftuin voor innovatie. Wij kunnen leren van de al gehanteerde technologieën in de proeftuin (denk bijvoorbeeld aan het programma ‘Anders werken in de zorg’) en zij kunnen hun voordeel doen met ontwikkelde technologieën binnen het onderzoek. Een andere belangrijke component is het gezamenlijk invullen van een interdisciplinaire langetermijnvisie, waarbij we de huidige trends in de zorg – bijvoorbeeld langer thuis wonen en meer doen met behulp van technologie – gezamenlijk vorm willen geven. De uitdagingen waar we met zijn allen voor staan – waaronder personeelstekorten, tekort aan mantelzorgers, en het toenemend aantal chronische aandoeningen – zijn enorm en kunnen niet enkel door technologie worden opgelost. Het is echt alle hens aan dek: betere beloningen in de zorg, verminderde regel- en administratiedruk, ondersteunen van bereidwillige mantelzorgers, innovatieve en intergenerationele woonvormen, breed inschakelen van de wijk en de lokale gemeenschap, maar ook: technologische innovatie. Wat we nodig hebben is technologie-op-maat: waardevolle innovaties, voor de juiste persoon, op de juiste plaats, en op het juiste moment. Alleen samen kunnen we ervoor zorgen dat we een positief verschil maken zonder in te leveren in de kwaliteit van leven die mensen ervaren. Dat is dan ook een belangrijke les het afgelopen jaar: als we een deuk in een pakje boter willen slaan, moeten we echt samenwerken.’
De kerstvakantie staat voor de deur. Kunt u een boek, documentaire of podcast adviseren?
‘Ik ben momenteel bezig in het boek van Dorly Deeg, Gewonnen jaren. Heldere inzichten over hoe wij ouder worden. Dat is echt een aanrader. Dorly is emeritus hoogleraar Epidemiologie van de Veroudering. Ze schrijft heel geëngageerd en leesbaar over ouder worden, en over de veelzijdigheid van oud-zijn in onze samenleving. Ze heeft zelf uitgebreid onderzoek gedaan naar de ouder wordende mens, en weet deze inzichten heel toegankelijk over te brengen, doorspekt met persoonlijke verhalen en casuïstiek. Daarnaast, voor samen op de bank, zou ik het programma Restaurant Misverstand willen aanbevelen. Het is een goed voorbeeld van emancipatie van mensen met dementie. Daarin worden mensen met dementie gevolgd die als restaurantmedewerker aan het werk gaan. De serie spreekt me aan omdat er in mogelijkheden van mensen wordt gedacht, en niet in beperkingen. Ook vind ik het mooi om te zien dat wanneer iedereen met dementie leeft in een bepaalde vorm en mate – dementie als het ware in de teller en in de noemer staat – de ziekte zelf wegvalt en we gewoon weer allemaal mens onder de mensen zijn.’
Laura van Elst, Redacteur Zorgvisie, Skipr en Qruxx
https://www.zorgvisie.nl/ai-voor-mensen-met-dementie-co-design-is-key/
