In deze herfstnieuwsbrief vertelt de goedlachse en altijd gedreven Francien van de Ven over haar werk en leven bij het Ouderenlandgoed Grootenhout te Mariahout in Brabant. Grootenhout is een zorgboerderij gelegen in een landelijke en bosrijke omgeving, verspreid over 4 adressen. Het biedt ouderen met dementie een veelzijdige dagbeleving in een sfeervolle, open en stimulerende (woon)omgeving. In dit interview alles over de bijzondere “thuiskom ervaring”, leven in vrijheid, en het streven naar “geluksmomentjes” voor de bewoners in Grootenhout.
“Ik blijf zelf maar hier!”
Franciens loopbaan begon wellicht wat ongebruikelijk als assurantieadviseur, om vervolgens bij toeval de ouderenzorg in te rollen. Schoonvader Herman, met vergevorderde dementie, wilde beslist niet verhuizen naar een regulier verzorgingshuis. “Ik ga nog liever dood”, zei hij. Jarenlang namen Francien, samen met haar schoonzusje, liefdevol de dagelijkse zorg voor Herman over. Francien verdiepte zich in die tijd in de ziekte, las boeken over de behandeling van dementie en haar interesse voor dementiezorg was gewekt.
Herman kon voor dagbeleving gelukkig terecht bij de net geopende zorgboerderij “Grootenhout”. Alweer 13 jaar geleden hadden de eigenaresses van deze woonboerderij op het platteland, Doris en Noudje, de wens om dementiezorg een vrijere en minder gereguleerde invulling te geven. De moeder van Noudje met dementie was de eerste bewoonster die in de gezellige en rommelige woonboerderij een nieuw thuis kreeg. Deze woonvorm, omringd door paarden, honden en katten, en dicht bij de natuur sprak Herman en Francien ook direct aan. Zoveel zelfs dat Francien gewoon begon mee te helpen in de dagelijkse verzorging en begeleiding van de bewoners op de boerderij en meteen een nieuwe passie voelde opkomen voor deze unieke vorm van ouderenzorg, zo nauw verweven met het Brabantse buitenleven. Inmiddels is landgoed Grootenhout uitgegroeid tot 11 woonhuizen met 80 bewoners, verspreid over 4 adressen, met allen de landelijke en vrije uitstraling van het originele landgoed. Iedereen met dementie is welkom. Bij voorkeur eerst bij de activiteiten van de dagbeleving, waarna op den duur de doorstroom naar een eigen slaapkamer intern op het ouderenlandgoed bijna als vanzelfsprekend wordt geaccepteerd door de bewoner en zijn of haar omgeving. “Het bijzondere is dat iedereen gewoon bij ons kan komen wonen, ook gewoon met een AOW-inkomen. Als enige huisregels gelden dat rokers geweigerd worden en dat ernstige agressie niet getolereerd wordt.”
Anders denken en doen in de zorg
Francien volgt in diezelfde periode in België de opleiding “referentiepersoon dementie”, vergelijkbaar met de “casemanager dementie” in Nederland. In Nederland begeleidt deze onafhankelijke tussenpersoon de persoon met dementie en zijn omgeving in het ingewikkelde traject van initiële zorgindicatie tot aan de verhuizing
naar het verzorgingshuis. Tijdens de opleiding tot referentiepersoon dementie in België word je uitgebreider opgeleid tot casemanager voor mensen die al in een zorginstelling verblijven. In deze functie ben je in dienst bij de instelling en begeleid je de mensen met dementie in het verzorgingshuis zelf. “Je zorgt voor een zinvolle dagbeleving, voert de gesprekken met de familie en verzorgt ter plekke de scholing van het personeel.” Binnen Grootenhout verzorgt Francien zelf ook mede intern de eenjarige opleiding “Begeleider specifieke doelgroepen”, een erkende opleiding in samenwerking met de Zorg- en Werkacademie te Ede. Het “anders denken” in de zorg krijgt hier ook veel aandacht – een integrale veranderaanpak in zorg, welzijn en wonen, waarbij persoonlijke autonomie en waardigheid, leefbaarheid van de woonomgeving, en kwaliteit van leven en werken centraal staan. Daarmee verwant heeft Grootenhout twee belangrijke selectiecriteria om te mogen komen werken op de woonboerderij: een positieve uitstraling en een passie voor mensen met dementie.
Francien van de Ven staat in de dementiewereld bekend om haar succesvolle verleidingstechnieken; de kunst om bewoners met dementie zonder dwang uit hun apathie te krijgen en enthousiast mee te laten doen met de dagelijkse activiteiten. ”De ziekte kunnen we niet veranderen, wel de manier hoe we ernaar kijken en hoe we ermee omgaan.” Over haar mooie ervaringen en omgang met de ziekte tijdens de jaren waarin ze haar thuiswonende schoonvader Herman verzorgde verscheen in 2018 een fotoboek met teksten van haar hand, “Dementie in beeld”. Twee jaar later volgt een meer praktisch boek met de titel, “Hoe dan?”, met onder andere handige en nuttige tips en bijzondere verhalen uit de praktijk om de zorg voor mensen met dementie te verbeteren. Dit boek wordt ook als lesmateriaal gebruikt bij de interne opleiding.
“Het gewone van het leven op Grootenhout is eigenlijk heel bijzonder”
Bewoners die op Grootenhout wonen nemen vaak jaren eerst overdag deel aan de activiteiten van de dagbeleving waarna de doorstroom naar een geschikte plaats op een woonboerderij bijna als vanzelf verloopt. Uit ervaring is gebleken dat dit traject vaak een garantie is voor een meer ongecompliceerde transitiefase van thuis naar het verzorgingshuis.
Een van de grootste succesfactoren van de zorgboerderij is de “thuiskom ervaring”. Elke ochtend, na het ontbijt, wordt er naar een andere locatie gewandeld om de rest van de dag te spenderen in een andere omgeving – zoals mensen zonder dementie ook afwisselend thuis zijn, op het werk, of op school. “In de namiddag wordt de jas weer aangetrokken en lopen we met zijn allen weer terug naar het eigen huis, net als vroeger. Je blijft mobiel en beweegt, er is een verandering van omgeving en een doel om ergens naar toe te gaan die dag.”
Het stimuleren van het lopen en bewegen past in de filosofie van het open deuren beleid van Grootenhout en behoorde lang voor de Wet Zorg en Dwang tot de dagelijkse gang van zaken. “Weglopen” heet ook gewoon “wandelen” waarbij mensen juist gestimuleerd worden om hun eigen gang te gaan.
Francien is uitgesproken voorstander van zoveel mogelijk persoonlijke vrijheid voor mensen met dementie: “mensen opsluiten op basis van hun diagnose is een no-go.” Ze is overtuigd van het feit dat gesloten afdelingen uitnodigen tot apathie. “Meer dan
de helft van de mensen op een gesloten afdeling zit namelijk al na 6 weken in een rolstoel. Ons systeem is vaak ingericht op beperkingen, gericht op veiligheid, waarbij het verantwoordelijkheidsgevoel van de zorgmedewerker, ook vanuit de basisopleiding, een grote rol speelt. Het “anders denken” in de zorg is nog geen gemeengoed in de omgang met mensen met dementie.”
Drempels en ongelijke vloeren stimuleren de alertheid van de bewoner met dementie…
Francien geeft regelmatig rondleidingen op de zorgboerderij – ook vanwege het unieke woon- en zorgconcept dat maar op enkele plekken in Nederland voorhanden is. Al jaren worden studenten van de Technische Universiteit Eindhoven (TU/e) en het ECDT warm ontvangen bij Grootenhout om, in het kader van hun eigen onderzoek, ouderen met dementie te ontmoeten. Francien ontvangt en begeleidt de jonge mensen, deelt enthousiast haar ervaringen, de visie van Grootenhout en luistert met een constructief-kritische en eerlijke blik naar de ideeën van de jonge onderzoekers.
De samenwerking met het ECDT begon tijdens een ontmoeting binnen het Lerend Netwerk Dementie in Brabant, waar Francien een aantal vragen deelde waar ze op dat moment mee rondliep. Zo heeft een TU/e studente onderzoek gedaan naar het effect van de aanwezigheid van drempels en ongelijke vloeren op het welzijn van de persoon met dementie. Op veel plaatsen in de zorg worden deze drempels weggenomen om zo valgevaar te verminderen, maar Francien vroeg zich af of dit wel nodig was, en misschien zelfs averechts zou kunnen werken. Een historische boerderij zoals Grootenhout, opgebouwd uit verschillende oude woongedeeltes, is natuurlijk zowel binnenshuis als buiten in de tuin rijk aan ongelijke oppervlakken, drempels, kinderkopjes, grasveldjes en romantisch begroeide paadjes. Om ook de benodigde certificeringen op het gebied van veiligheid te kunnen verkrijgen was er dus onderzoek nodig. Uit de observaties en interviews van de TU/e studente kwam uiteindelijk naar voren dat de persoon met dementie bij Grootenhout geen groter risico loopt dan elders, maar juist langer alert blijft, door de ongelijke vloeren behoedzaam te benaderen en aandachtig – met of zonder rollator- kleine stapjes te nemen. Een bijzondere start van de samenwerking tussen het ECDT en Grootenhout.
Zorgtechnologie: enkel waar en wanneer het echt iets toevoegt
Tot voor kort werd er weinig of geen gebruik gemaakt van technologie. Zo wordt er tot op heden geen gebruik gemaakt van de zgn. Leefcirkels – volledige vrijheid voor iedereen is het uitgangspunt op Grootenhout. “Maar een enkeling krijgt soms een GPS tracker toegespeeld, met name als die persoon de weg niet meer zo makkelijk zelf kan terugvinden”.
Maar inmiddels lijkt ook bij Grootenhout technologie als aanvulling op de zorg haar intrede te doen: “De invulling van de slaapdiensten op alle locaties werd een probleem en daarom hebben we een simpele camera opgehangen om bij onraad gedurende de nacht toch alert te kunnen reageren.” Er is zelfs een huis waar een babyfoon als oplossing goed werkt.
Tijdens de wintermaanden, wanneer het buitenleven wat minder toegankelijk is, wordt er soms ingezet op speciale zorgtechnologie, zoals bijvoorbeeld een
Tovertafel. “In plaats van deze aan te schaffen, huren we de Tovertafel. Dan is het een nieuwe ervaring waar mensen enthousiast op reageren. Na een aantal sessies is het nieuwe eraf en dan gaat-ie weer de deur uit”. Daarnaast maakt men, ondanks de aanwezigheid van levende dieren op de boerderij, veel gebruik van robothondjes. “Een zorgtechnologie die letterlijk en figuurlijk enthousiast door de bewoners wordt omarmd.”
Maar technologie is geen vervanging voor het normale leven. Door de dag heen zijn er namelijk al veel gewone activiteiten zoals het heen en weer lopen naar de dagbeleving, langs de paarden en het vee, het samen koffie drinken en kletsen, het meedoen met koken of de was vouwen. Het voelt als een actief programma en de bewoners missen normaal gesproken niets.
Volgens Francien komt er in de nabije toekomst nog wel een grotere uitdaging op ons af op het gebied van het werven van genoeg personeel. Arbeidsbesparende technologieën – zoals bijvoorbeeld slim incontinentiemateriaal – kunnen daarbij helpen, alhoewel een overkill aan surveillance ook onrust kan veroorzaken bij de familie en mantelzorgers. “Je moet ook niet voortdurend alles willen weten, want dan laat niets je meer los.” En juist in het kunnen loslaten van regels en beperkingen, en het kunnen toelaten van bewegingsvrijheid en eigen regie van mensen met dementie – inclusief alle onzekerheid die daarbij hoort – juist dáár ligt de grote kracht van Grootenhout.
Ans Tummers-Heemels, Wijnand IJsselsteijn.
